Na kształcenie głosu dziecka składają się ćwiczenia oddechowe i ćwiczenia mowy. Opierają się one na rytmicznej recytacji tekstu z zastosowaniem różnych środków wyrazu muzycznego. Praca nad wymową powinna obejmować poprawę wymowy głosek, sylab, wyraźną wymowę słów oraz rytmiczną recytację tekstów na oddechu, ze zróżnicowaniem tempa, dynamiki, intonacji i barwy.
    Ważną rolę w kształtowaniu prawidłowego rozwoju mowy mają ćwiczenia oddechowe. Dzieci bardzo często nie różnicują faz oddychania podczas mówienia, co prowadzi do wypowiadania zdań zarówno podczas wydechu, jaki wdechu. Dużą rolę spełnia rytmizowanie tekstów, co wpływa na regulację oddechu, wrażliwość słuchową dziecka i rozwój narządów mownych¹.
    Duży wpływ maja ćwiczenia fonacyjne, których celem jest nauczenie dzieci właściwego posługiwania się głosem. Prawidłowe nastawienie głosu, tzw. nastawienie miękkie, uzyskuje się podczas jednoczesnego rozpoczęcia mówienia z fazą wydechową. Aby głos brzmiał przyjemnie dla ucha odbiorcy, należy przenieść rezonans na przednią część twarzy. Przykładając opuszki palców do nosa i kości policzkowych, można podczas mówienia wyczuć drgania skrzydełek nosa i kości. Ćwiczenia tego typu to sposób na zlikwidowanie u dzieci głosów piskliwych, krzykliwych, które utrudniają odbiór mowy. Innymi przykładami są ćwiczenia logarytmiczne, podczas których wykorzystuje się elementy gimnastyczne oraz muzyczno - rytmiczne. Umiejętność słuchania muzyki, wyczuwanie rytmu poprzez odróżnianie akcentów rytmicznych, ma wpływ na prawidłowe stosowanie prozodii mowy: melodii, akcentu i rytmu.
    Kolejne ćwiczenia artykulacyjne i słuchowe mają związek z wymową oraz jej kształtowaniem. Mogą być inspiracją do powstawania nowych, ciekawych ćwiczeń w formie zabaw, powinny dać początek wielu interesującym pomysłom, które wprowadzone w życie pomogą dzieciom w nauce poprawnej wymowy². Bardzo ważne jest, w jaki sposób nauczyciel wykorzysta zajęcia z zakresu edukacji muzycznej do usprawnienia wymowy, ale także uwrażliwiania na muzykę, kształcenia słuchu muzycznego, umiejętności słuchania muzyki, wyczuwania rytmu. Ważne jest, aby dzieci z przyjemnością korzystały z ćwiczeń i pragnęły tworzyć je same.
    W edukacji muzycznej w klasach niższych pomocne są teksty wierszy, wyliczanek i gier dziecięcych, gdyż ich specyficzny charakter i różnorodność może wpłynąć na łatwiejsze opanowanie przez dzieci treści muzycznych i językowych. Podczas stosowania tego typu zadań uczniowie stają się bardziej aktywni, zadowoleni i odczuwają satysfakcję z pracy. Na tego typu zajęciach dzieci "bawią się' słowami, lubią do nich wracać i cieszą się z każdego nowego przykładu. Dzięki takiej postawie przyswajają (nieświadomie) i utrwalają różne problemy muzyczne. Teksty stosowane systematycznie w ćwiczeniach muzycznych wpływają na rozwój takich zdolności muzycznych, jak: poczucie rytmu, wyobraźnia i pamięć muzyczna. Dzięki stosowaniu tekstów wierszy, przysłów i wyliczanek, wzbogaconym o różnorodne formy aktywności muzycznej, można liczyć na wzrost takich funkcji ogólnorozwojowych, jak: pamięć, koordynacja słuchowo - ruchowa, spostrzegawczość wymowa, prawidłowy oddech postawa, aż po umiejętność koncentracji uwagi³.

ROLA MUZYKI W KOMPENSOWANIU DEFICYTÓW MOWY

    Z powodu swojej dużej wrażliwości i plastyczności psychiki dziecko znacznie częściej niż człowiek dorosły ulega stresom i destrukcyjnym czynnikom środowiska. Symptomem ujawniających się zaburzeń najczęściej są lęki, niechęć do szkoły, apatia, nadpobudliwość, agresja, nieumiejętność nawiązywania kontaktów rówieśniczych, brak poczucia własnej wartości, ale i różne zaburzenia słuchu, mowy, ruchu⁴. Determinuje to pedagogów to podjęcia konkretnych działań i użycia środków, które doprowadziłyby do złagodzenia i kompensowania zauważonych braków w zakresie mowy. Zwrócenie uwagi przy rozwiązywaniu zauważonego problemu na muzykę wydaje się uzasadnione, chociażby z powodu oferowanej przez tę dziedzinę sztuki wielości form aktywności.
    Połączenie słowa, rytmu i ruchu stanowi podstawę proponowanej przez E. Kilińską i A. Stadnickiego logorytmiki⁵. Jej zadania koncentrują się wokół: usprawniania dzieci, z zaburzeniami ruchowymi i zaburzeniami mowy; uwrażliwienia dzieci na zjawiska wspólne dla muzyki o mowy (tempo, rytm, wysokość dźwięków, akcent, frazowanie i artykulacja.
    Propozycją mającą swoje zastosowanie w profilaktyce i terapii dzieci z zaburzeniami i deficytami mowy jest metoda ortofoniczno - muzyczna J. Nowak. Jej celem jest utrwalenie prawidłowej wymowy głosek oraz kształcenie i doskonalenie słuchu fonematycznego, narządów mowy i układu oddechowego⁶. Autorka zaleca, aby: wprowadzane piosenki ortofoniczne ułatwiły dzieciom opanowanie prawidłowej wymowy, użyte w pracy utwory miały łatwy i melodyczny tekst muzyczny, tak by nie stwarzały dodatkowych trudności, natomiast tekst słowny zawierał trudności artykulacyjne, ponieważ ma na celu kształtowanie prawidłowej wymowy danej głoski.
    Główne założenia metody dobrego startu wynikają z faktu, że w jej skład wchodzi system ćwiczeń usprawniających funkcje psychomotoryczne: wzrokowe, słuchowe, ruchowe i ich integrację oraz utrwalające lateralizację i orientację w schemacie ciała i przestrzeni⁷. Proponowane przez M. Bogdanowicz "piosenki na literki" mogą być zastosowane w profilaktyce zastosowań szkolnych, szczególnie wobec dzieci tzw. Ryzyka dysleksji oraz w terapii dysleksji rozwojowej, czyli wobec dzieci ze specjalnymi trudnościami w czytaniu i pisaniu, pomimo prawidłowego rozwoju umysłowego. "Piosenki na literki" to ćwiczenia w poznawaniu i utrwalaniu liter alfabetu za pomocą polisensomotorycznego uczenia się. Mogą być one wykorzystane w pracy z dziećmi w wieku szkolnym, jak również znaleźć zastosowanie podczas ćwiczeń korekcyjno - kompensacyjnych. Książka "Od piosenki do literki" zawiera program, dzięki któremu dzieci uczą się litery, wykorzystując atrakcyjny sposób wielozmysłowego uczenia się. Dzięki temu, że dziecko śpiewa, dotyka, mówi, słucha, maluje, pisze, wykonuje ćwiczenia ruchowe i relaksacyjne, zostaje pobudzony rozwój psychomotoryczny. W ten sposób następuje integracja wzrokowo - słuchowo - kinetyczno - ruchowa korzystna i pomocna do opanowania umiejętności czytania i pisania⁸.
    Wykorzystanie muzyki jako czynnika relaksującego i wyciszającego organizm, stosowanego w pracy z dziećmi jąkającymi się, to kolejny sposób wykorzystania jej w pracy nad głosem i mową. Ważną funkcja muzyki w tego typu działaniach jest łagodzenie lęku i towarzyszących mu zjawisk⁹. E. Galińska nazywa kontakt dziecka z muzyką w kontekście terapeutycznym "wentylem dla spiętrzonych emocji negatywnych"¹⁰.
    Atrakcyjna dla pedagogów staje się propozycja analizy tekstu literackiego poprzez układ przestrzenno - ruchowy wsparty akompaniamentem muzycznym. W tym przypadku nauczyciel wykorzystuje naturalną potrzebę dziecka do poruszania się, posługiwaniem się kodem ruchu i gestu jako najlepiej opanowanego.
    M. Skazińska w omawianym działaniu proponuje przedstawienie budowy formalnej utworu poprzez wykonywany grupowo rysunek kinestetyczny w przestrzeni. Będzie to wyrażenie treści emocjonalnych, wywołanych tekstem literackim, poprzez układ muzyczno - ruchowy wykonawców¹¹. Elementem dodatkowym, jakże pożytecznym w tym przypadku, stanie się włączenie elementów logarytmicznych wypływających z treści literackiej utworu przy jednoczesnym wykorzystaniu elementów wspólnych dla mowy i muzyki: rytmu, tempa, wysokości dźwięku, akcentów i artykulacji.

____________________________
¹A. Sucharek, Powszechne kształcenie głosu jako problem pedagogiczny, Katowice 1994, Wyd. UŚ, s. 92.
²M. Kisiel, Muzyka czynnikiem stymulującym aktywność językową dzieci w wieku szkolnym, [w:] M. T. Michalewska, M. Kisiel, Problemy edukacji lingwistycznej. Teoria i praktyka edukacyjna w zmieniającej się Europie, t. 2, Różne aspekty edukacji lingwistycznej dziecka, Kraków 2001, Oficyna Wydawnicza "Impuls", s. 299
³M. Kisiel, Wykorzystanie tekstów wierszy, przysłów i wyliczanek dziecięcych w edukacji muzycznej uczniów klas I - III, "Nauczyciel i Szkoła" 2000 nr 1, s. 175.
⁴K. Błachnio, Vademecum logopedyczne, Pozna 1992.
⁵E. Kilińska, Logorytmika, Lublin 1978, Wydawnictwo UMCS, s. 9; A. Stadnicki, Logorytmika i choreo-rytmika. Poradnik metodyczny dla nauczycieli szkół specjalnych, Warszawa 1987, WSiP.
⁶J. Nowak, Piosenka w usprawnieniu mowy dzieci z trudnościami w uczeniu się, Bydgoszcz 1993, Wydawnictwo WSP, s. 5.
⁷M. Bogdanowicz, Metoda Dobrego Startu, Warszawa 1999, s. 9, M. Bogdanowicz, M. Tomaszewska, Piosenki na literki dla dzieci uczących się czytać i pisać. Gdynia 1996, s. 5.
⁸M. Bogdanowicz, M. Barańska, E. Jakucka, Od piosenki do literki, Gdańsk 1997, Wyd. "Fokus", s. 10.
⁹J. Stadnicka, Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową, Warszawa 1998, WSiP, s. 178.
¹⁰E. Galińska, Muzykoterapia a samotolerancja, "Muzykoterapia" 1993 nr1/3.
¹¹M. Skawińska, Rola rytmiki w przygotowaniu dzieci i młodzieży do percepcji sztuki, [w:] M. Tyszkowa (red.), Sztuka i dorastanie dziecka, Warszawa - Poznań 1981; K. Krasoń, Znak kinetyczno - cielesny jako intersemiotyczny kontakt komunikacyjny, [w:] W. Kojs, R. Mrówka, Ł. Dawid (red.), Komunikacja, dialog, edukacja, Cieszyn 1998, Wyd. UŚ, s. 200.

Powrót do Top Secret