Komputer z odpowiednim oprogramowaniem można wykorzystać do celów diagnostycznych, profilaktycznych i terapeutycznych dla dzieci z zaburzeniami komunikowania.
    Jest pomocą aktywizującą i usprawnia funkcje integrujące złożonych czynności psychicznych, zatem stymuluje te funkcje, od których zależy nabywanie przez dziecko gotowości do podjęcia nauki czytania i pisania (J. Surowiec, 1994). Techniki komputerowe są przydatne m.in. w działaniach profilaktycznych, w diagnostyce i terapii pedagogicznej dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu (S. Juszczyk, 1997), z zespołem Downa lub porażeniem mózgowym (J. Gruba, 1997), czy też dzieci niepełnosprawnych (S. Juszczyk, 1997). Zaletą terapeutycznych programów komputerowych są szerokie i różnorodne możliwości graficzne, które w znacznym stopniu mogą wzmocnić stymulację rozwoju psychoruchowego dzieci oraz możliwość indywidualizacji pomocy dla określonego dziecka, czyli odejście od grupowej nauki czytania i pisania na rzecz startu zróżnicowanego w zależności od predyspozycji i stopnia rozwoju dziecka.

PEDAGOGICZNA DIAGNOSTYKA KOMPUTEROWA

    Zaburzenia w czytaniu i pisaniu (dysleksja, dysortografia i dysgrafia) ujawniają się u dziecka dopiero po rozpoczęciu nauki czytania i pisania. Odkąd jednak do programu dydaktycznego klas "0" znajdujących się w obrębie szkół lub przedszkoli wprowadzono naukę czytania, trudności te mogą uwidaczniać się już wcześniej. Dlatego działania profilaktyczne należałoby podjąć jak najwcześniej, jeszcze przed rozpoczęciem nauki czytania, gdy w wyniku diagnozy zostanie ustalone, że dziecko nie dojrzało jeszcze do podjęcia nauki szkolnej. Według J. Surowańca dzięki technice komputerowej zaistniały warunki umożliwiające przesunięcie granicy wieku w dół, w którym rozpocząć można edukację dzieci w celach diagnostycznych po ukończeniu 4 roku życia. Dla praktyki logopedycznej oznaczałoby to możliwość wydłużenia czasu na przezwyciężenie trudności, zanim dziecko podejmie obowiązek szkolny.
    Generalnie można wyróżnić diagnozowanie punktowe i ciągłe (B. Siemieniecki). Diagnozowanie punktowe przeprowadza się w danym momencie czasowym, np. przy określaniu dojrzałości przedszkolnej i szkolnej. Pozwala to na indywidualizowanie programu kształcenia, a w przypadkach stwierdzenia określonych deficytów opracowanie komputerowej terapii pedagogicznej. Z kolei komputerowe ciągłe diagnozowanie pedagogiczne polega na systematycznym określaniu stanu zaburzeń rozwojowych, co służy do bieżącego modyfikowania procesu terapeutycznego i ma duże znaczenie dla całego procesu edukacyjnego. Włączenie diagnozowania ciągłego jako stałego elementu monitoringu dydaktycznego przynosi znaczące efekty w kształceniu. Diagnostyka to stosunkowo nowy obszar zastosowania komputerów w pedagogice, mający szczególne znaczenie w momencie pierwszego kontaktu ucznia z nauka. W porę przeprowadzone rozpoznanie pozwala znacznie ograniczyć niepowodzenia szkolne. Każde dziecko przychodzące do szkoły powinno podlegać diagnozowaniu mającemu na celu określenie występujących u niego deficytów: opóźnień lub wad w rozwoju ruchowym, wad w rozwoju mowy oraz opóźnień w rozwoju intelektualnym. Programy diagnozujące wykorzystują odsłuchanie przez dziecko prawidłowej wymowy głoski, sylaby, wyrazu lub prostego zdania oraz daje możliwość nagrania głosu dziecka, w celu porównania go z oryginalnym (prawidłowym) brzmieniem w wykonaniu logopedy (terapeuty).

TERAPEUTYCZNE FUNKCJE TECHNIK KOMPUTEROWYCH

Celem terapii jest:

• usuwanie bezpośrednich przyczyn niepowodzeń szkolnych,
• wyrównywanie braków w wiadomościach, umiejętnościach oraz,
• przywrócenie prawidłowych postaw uczniów wobec nauki.

    W procesie terapii pojawiły się różne zabiegi i czynności określane zróżnicowanymi terminami:
Reedukacja - jako wychowywanie i nauczanie osoby, która z określonych powodów utraciła pewne posiadane poprzednio umiejętności czy wiadomości albo stała się nieprzystosowana do środowiska. Praca dydaktyczno-wyrównawcza - postrzegana jako interwencja wychowawcza w postaci terapii wychowawczej, realizowana w układzie terapeuta - dziecko, mająca na celu wyrównanie dysharmonii rozwojowych oraz braków w wiadomościach i umiejętnościach szkolnych. Zajęcia korekcyjno-wyrównawcze, które zawierają w swej treści elementy pracy korekcyjnej, tj. usprawnianie deficytów rozwojowych i wyrównywanie braków w wiadomościach i umiejętnościach szkolnych. W obrębie tej trójtorowej działalności może zostać wykorzystana
z powodzeniem technologia informacyjna.
    Komputerowa terapia pedagogiczna obejmuje pięć wzajemnie zazębiających się obszarów. Są to: obszar percepcyjno-motoryczny, słuchowy, wzrokowy, intelektualny oraz psychoterapeutyczny (B. Siemieniecki, 1996).

    W obszarze percepcyjno-motorycznym wyróżniamy:

• rozwijanie zdolności oraz usprawnianie funkcji integracji percepcyjno-motorycznych,
• eliminowanie zaburzeń elementarnych funkcji percepcyjno-motorycznych,
• umożliwianie pracy z komputerem osobom upośledzonym ruchowo.

    W obszarze słuchowym wyróżnić możemy:

• kształtowanie i utrwalanie prawidłowej wymowy,
• usuwanie zaburzeń głosu,
• nauczanie mowy w przypadku jej braku,
• usuwanie trudności w czytaniu.

    W obszarze wzroku:

• terapia w zakresie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu,
• wspomaganie procesu usprawniania czytania,
• kształtowanie umiejętności gramatycznych,
• usprawnianie czytania z ekranu,
• oddziaływanie psychoterapeutyczne uspokajające i aktywizujące dziecko do nauki,
• wspomaganie uczenia czytania dzieci niewidomych,
• wspomaganie uczenia pracy z komputerem dzieci niewidomych.

    W obszarze intelektualnym:

• rozwijanie różnego typu uzdolnień, np. twórczych,
• eliminowanie zaburzeń w rozwoju intelektualnym,
• wspieranie rozwoju osób upośledzonych umysłowo,
• porozumiewanie się z osobami dotkniętymi afazją, autyzmem, udarem mózgu.

    W obszarze psychoterapeutycznym:

• zachęcające do nauki,
• rozwijające właściwe postawy wobec siebie i przeciwdziałające trudnościom w nauce.

    Zaletą terapeutycznych programów komputerowych są szerokie i różnorodne możliwości graficzne, które w znacznym stopniu mogą wzmocnić stymulację rozwoju psychoruchowego dzieci oraz możliwość indywidualizacji pomocy dla określonego dziecka.
    W procesie doboru (programów) korekcyjnego ważną czynnością jest dokonanie jego oceny. Przy ocenie należy wziąć pod uwagę następujące kryteria (B. Siemieniecki, 1994):

1. Kryterium funkcji pełnionych przez program. Dobry program korekcyjny powinien zapewnić zrealizowanie w procesie szeregu funkcji terapeutycznych. Innymi słowy, program nie może być nakierowany na kształcenie tylko jednej wyizolowanej cechy, lecz wpływać na zmiany w całej osobowości.
2. Kryterium kompensacji zaburzeń.
3. Kryterium możliwości intelektualnych i kompetencyjnych. Dziecko podejmując pracę z komputerem nie powinno mieć trudności z obsługą programu, chyba że jest to zamierzone, np. ćwiczenie umiejętności manualnych. Także wykorzystywanie pojęcia, słownictwo oraz układ sytuacyjny występujący na ekranie powinien być zrozumiały.
4. Kryterium stopniowania trudności przy wykorzystywaniu zadania. W pierwszej kolejności na ekranie powinny ukazać się elementy bardziej kontrastowe oraz tempo oraz tempo wykonywania zadania powinno być wolniejsze. Dopiero w dalszych ćwiczeniach stosować należy mniejszy kontrast i szybsze tempo. Innymi słowy, program powinien zapewniać możliwość dostosowania wymogów do cech indywidualnych dziecka.
5. Kryterium motywacyjno-relaksacyjne. Proces terapeutyczny powinien zachęcać dziecko do ćwiczeń. Jednocześnie nie może on być zbyt wysoko motywujący.

    Znalezienie optymalnego rozwiązania wymaga doboru programów także do sytuacji skrajnych, nawet jeżeli szybciej została trafnie przeprowadzona diagnoza zaburzeń. Zastosowany program powinien wykorzystać motywację pozytywną, chwalić za wykonaną pracę, pomagać dziecku w przypadku trudności.
    W ramach terapii pedagogicznej powinno się stosować także zajęcia korekcyjno-kompensacyjne, które ćwiczą funkcje zaburzone oraz nie zaburzone, aby te stały się wsparciem dla funkcji zaburzonych lub by mogły zastąpić je w razie potrzeby. Wielu specjalistów twierdzi, że w zajęciach terapeutycznych z dziećmi dyslektycznymi duże znaczenie ma uczenie polisensoryczne, czyli uczenie z zaangażowaniem wielu zmysłów naraz: słuchu, wzroku, dotyku i kinestezji (M. Bogdanowicz, 1994). Dzięki temu dziecko jest w stanie wykorzystać te zmysły, które są jego mocną stroną, jednocześnie ćwicząc i rozwijając te, które są słabsze. W takich zajęciach można realizować korekcję i kompensację posługując się różnymi środkami dydaktycznymi. Do klasycznych należą: słownik ortograficzny dla dzieci mających problemy z poprawną pisownią i maszyna do pisania dla dziecka z porażeniem mózgowym lub dziecka leworęcznego przestawionego na prawą rękę, którego pismo jest nieczytelne. Do najlepszych urządzeń technicznych, które mogą pomóc dziecku dyslektycznemu należy komputer z zestawem odpowiednich programów logopedycznych i terapeutycznych. Jest on przydatny w treningu czytania i pisania, usprawnianiu funkcji percepcyjno - motorycznych, sprawdzanie poprawności zapisu, a także przy korygowaniu popełnianych błędów.
    Problematyka diagnozy i terapii pedagogicznej oraz prowadzonej równolegle profilaktyki dla dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu, będącej wynikiem różnorodnych zaburzeń wśród dzieci jest bardzo trudna i obszerna. Technika komputerowa jest tutaj wspaniałym narzędziem wspomagającym pracę logopedy, reedukatora oraz rodziców.

BIBLIOGRAFIA:

1. J. Surowaniec: Technika komputerowa w zapobieganiu trudnościom w nauce czytania i pisania. Materiały Ogólnopolskiej Konferencji Logopedycznej, Gdańsk 1994.
2. S. Juszczyk, W. Zając: Komputerowa edukacja dzieci z zaburzeniami w czytaniu i pisaniu. Śląsk, Katowice 1997.
3. J. Gruba: Komputer w terapii logopedycznej dzieci upośledzonych umysłowo. "Komputer w Edukacji" 1997, nr 3-4.
4. W. Strykowski, A. Zając (red.): Media w nauce, kulturze i oświacie. Tarnów 1998.
5. S. Juszczyk: Komputer w edukacji i rewalidacji osób niepełnosprawnych. "Auxilium Sociale" 1997, nr 2-3.
6. B. Siemieniecki: Komputerowa diagnostyka i terapia pedagogiczna - zarys problemów. [w:] B. Siemieniecki (red.): Komputer w diagnostyce i terapii pedagogicznej. A. Marszałek. Toruń 1996
7. M. Bogdanowicz: O dysleksji czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu. Lublin 1994.

Powrót do Top Secret